دروازه بان؛ آخرین سنگر

نویسنده: یاسین معصومی

• ویژگی ها
• اولین ها
• تاریخچه
• تاریخچه قوانین
• قوانین اصلی
• انواع دروازه بان

دروازه بان

در بین یازده بازیکن یک تیم، تنها بازیکنی که در محوطه خودی بدون هیچ خطایی می‌تونه با دست روی توپ اثر بذاره، دروازه بانه. درون یک تیم، در تمامی لحظات، باید یک بازیکن که ویژگی های مخصوص دروازه‌بانی رو داره، حضور داشته باشه؛ حتی اگر تعویض های یک تیم تموم شده باشه، یکی از بازیکن های داخل زمین باید داخل چارچوب قرار بگیره.

گلرها نه تنها از نظر نحوه بازی، بلکه از نظر پوشش هم از بقیه بازیکن‌ها متمایزن.

ویژگی های دروازه بان

به قول عبدالله ویسی، گلر خوب از پدر و مادر خوب هم مهم تره. چرا؟ چون داخل زمین فوتبال تمامی بازیکن‌ها حق اشتباه دارند جز دروازبان ها.  بدن منعطف، دست‌های محکم و پاهای بلند از ویژگی‌های مهم برای این پست محسوب میشه. دروازه‌بان با شیرجه سعی در دور کردن توپ از خط دروازه داره و باید این هوش رو داشته باشه که بعد از اثرگذاری روی شوت حریف، به تیم مقابل توپ بازگشتی رو هدیه نکنه و اگه این اتفاق افتاد، بتونه به خوبی در کمال خونسردی، توپ برگشتی رو دریافت کنه. یک گلر شاید در طول بازی کم اثرترین بازیکن در جریان بازی باشه اما باید در بزنگاه‌ها و موقعیت های حساس با تمرکز بالا برخورد کنه.

وظایف مهم این نقش و پست در مهار شوت های به سمت دروازه‌‌ و سازماندهی خط دفاع روی ضربات شروع مجدد خلاصه میشه اما در فوتبال مدرن بازی با پای یک گلر هم یک پوئن ویژه محسوب میشه؛ چرا؟ چون میتونه بعنوان یک بازیساز از عقب زمین تیمش رو راه بندازه و بی شک حرکات یک گلر در امر گلزنی تیمش هم اثرگذاری مستقیم داره.

اولین‌ دروازه بان‌ها

^{باب رابرتز}

اولین بازیگر این نقش تاریخ فوتبال که از او به عنوان الگو یاد میشه باب رابرتز (سنگربان وستبرومویچ در سال‌های 1885 تا 1890) هست، گاوین مک‌اوان در کتاب ” تاریخ فوتبال، تاریخ ضروری وست بروم آلبیون” رابرتز رو اینگونه توصیف می‌کنه: ((بازیکن‌ها بیشتر سعی داشتند با دریبل کردن تمامی بازیکنان حریف توپ را گل کنند اما رابرتز با قد 193 متری و پاهای بلندش دارایی ارزشمندی داشت. شمایل رابرتز باعث می‌شد خیلی سخت از او عبور کنند. در نهایت این اتفاق سبب شد تا مهاجمان قبل از دوئل با گلر حریف، اقدام به شوت‌زنی کنن!))

تاریخچه

در بازی 11 اکتبر 1890، بلکبرن با نتیجه 3 بر 2 از ساندرلند پیش افتاده بود که در دقایق پایانی یک بازیکن ساندرلند اقدام به شوت‌زنی کرد. جان گوو (سنگربان اسکاتلندی وقت بلکبرن) که غافلگیر شده بود، در لحظه تیرک دروازه رو جابه جا می‌کنه و باعث می‌شه تیمش شکست نخوره؛ این اتفاق دقیقا تو روز اول دوران بازیگریش برای این بازیکن رخ داد که با استقبال همه جانبه از سمت هواداران بلکبرن مواجه شد. جان گوو با بلکبرن تا نیمه نهایی اف ای کاپ هم رفت اما رولاند پنینگون انگلیسی به جان گوو ترجیح داده میشه و تحت تاثیر عملکردش در نیمه نهایی، در فینال جام حذفی هم بازی می‌کنه و پنجمین قهرمانی بلکبرن رو رقم می‌زنه. جان گوو که از نیمکت نشین شدن در دو فینال متوالی در سال های 90/91 و 89/90 به دلیل اهل اسکاتلند بودن دلخور شده بود و اختلافات زیادی با هم‌تیمی‌ها و سرمربی تیم داشت، در آخر تصمیم به خداحافظی از فوتبال می‌گیره و به کشورش برمیگرده.

جان گوو قبل رفتن از بلکبرن، تد دوگ اسکاتلندی رو آموزش میده که اون هم در سال 89/90 به ساندرلند میره. دوگ در اولین فصل حضورش به قدری خوب بود که باب رابرترز رو مجبور به تغییر پست مقطعی کرد و این بازیکن از ارکان قهرمانی و نائب قهرمانی های ساندرلند در فصل های (90/91)، (91/92)، (92/93) و (94/95) محسوب میشه. در کل از باب رابرتز، جان گوو و تد دوگ بعنوان اولین‌های پست دروازبانی در تاریخچه‌ی فوتبال نام برده میشه.

تاریخچه قوانین دروازه بانی

در اوایل تاریخ فوتبال که در انگلیس قانون گذاری و قواعد رو شروع کرده بودن، دروازه تیرک افقی نداشت و از دروازه های راگبی برای مسابقات فوتبال استفاده می کردن و با بوته های گیاهان مسیر دروازه رو مسدود می کردن. باتوجه به تعداد بالای گل ها تصمیم گرفتن از یک هورلینگ( ورزش قدیمی بریتانیا که ورزشکار توپ را با حمل کردن یا با پرتاب بین یکدیگر سعی در دراختیار گرفتن توپ میکنه) استفاده کنن ولی در سال 1863  فرم دروازه ها به شکل فعلی تغییر پیدا کرد و هورلینگ ها در فوتبال موندنی شدن.

قوانین برای این پست هر سال با تغییرات زیادی همراه بوده؛ در ابتدا که اهالی دانشگاه کمبریج شروع به نوشتن قوانین کردن، این پست فقط می تونست برای محافظت از چارچوب روی توپ اثر بذاره و مسیر حرکتش تنها خط طول دروازه بود یا مثلا فقط به قصد جلوگیری از حمله مهاجم میتونست حرکت کنه ولی رفته رفته با تکامل یافتن فوتبال، فعالیت این نقش بیشتر هم شد. در سال 1883 قانونی وضع شد که داور زمانی میتونه خطای دروازه‌بان رو بگیره که یا بیشتر از دو قدم برداشته باشه یا در زمانی که توپ در کنترلش نیست، حرکت بازیکن مقابل رو کاملا متوقف کنه.

طبق گزارش روزنامه South Essex Gazette در جریان دیدار وستهم و برنتفورد در سال 1898 دو بازیکن وستهم جرج گرشام و سام هی، گلر برنتفورد رو از پا بلند کردن و اون رو به داخل دروازه‌اش بردن و چون در چارچوب قانون بود، برای وستهم گل گرفته شد. این ماجرا باعث شد دست یا تنه زدن به دروازه بان حریف خطا درنظر گرفته شه. در سال 1931 تعداد قدم ها به 4 قدم افزایش یافت و این اجازه رو دادن تا دروازبان برای هر کنشی، واکنشی داشته باشه و به دفاع از دروازه بسنده نکنه.

در سال 1936 اتفاق تلخی برای جیمی تورپ، گلر تیم ساندرلند در فصل 35/36 رخ داد. در زمانی که توپ توسط این دروازه بان 22 ساله جمع شده بود، با لگد بازیکن های چلسی روبرو شد و ضربات زیادی به سینه تورپ زدند که متاسفانه بعد از 4 روز بدلیل نارسایی قلبی حاصل از ضربات بازیکنان چلسی از دنیا رفت و چون در قانون دست و تنه ذکر شده بود هیچ خطایی گرفته نشد. با تاثیر از این اتفاق قرار شد که هرگونه برخورد بازیکن تیم حریف با دروازبان در زمانی که توپ در اختیار گلر قرار داره، خطا گرفته بشه و داور بازی را باید متوقف کنه.

 در سال 1960 وقتی دروازه‌بان داخل محوطه سعی داشت قدم بزنه، با پرتاب توپ به هوا یا رها کردن او روی زمین و برداشتن مجدد توپ با دست، وقت زیادی از بازی رو تلف می کرد که با نظر هیئت قانون گذار فیفا این مورد هم تحت عنوان در اختیار داشتن توپ پذیرفته شد. رفته رفته با نمایان شدن مشکلات قوانین، در سال 1992 اعلام شد که نمیشه پاس بازیکن خودی که با پا ارسال شده رو با دست مهار کنه و در سال 1998 قانون شش ثانیه تصویب شد.

قوانین اصلی

لباس دروازه‌بان بایستی با تمامی افراد داخل زمین متمایز باشه. حضور یک گلر داخل زمین بازی الزامیه. فقط داخل محوطه خودی میشه دست به توپ زد. اگه بازیکن خودی به سمت گلرپاس بده، سنگربان نمیتونه با دست توپ رو بگیره مگر اینکه با عضوی غیر از پا، مثلا با سر، پاس رو به عقب رو ارسال کنه. مدت زمان در اختیار داشتن توپ توسط گلر 6 ثانیه است. دروازبان در جریان بازی حق نداره جای خودش رو با بقیه بازیکنا عوض کنه. در زمان ضربه پنالتی باید یک پاش روی خط باشه که در غیراین صورت پنالتی تکرار می‌شه.

انواع دروازه بان

پست دروازه‌بان هم به دو دسته تقسیم میشه: Sweeper Keepers و Shot Stoppers شات استوپر تمامی عمکلردش در جلوگیری از گل شدن توپ خلاصه میشه ولی سوئیپیر کیپر علاوه بر این موضوع، به خودش این اجازه و شجاعت رو میده که از داخل محوطه هم جلو تر بره.

• شات استاپر

اصلی ترین وظیفه شات استاپر مانند هر دروازه‌بانی سیو کردن و مهار توپی که به هدف چارچوب زده میشه. دروازبان ها با کمک حرکات آکروباتیک و رفلکس بدنی سعی بر پیش بینی جهت توپ دارن. این روزا شاید اکثر مربی ها از مرد شماره یک خودشون بخوان که به محوطه خودش بسنده نکنه و در نقش سوئیپر کیپر ظاهر بشه اما از داوید دخیا و یان اوبلاک میشه به عنوان مثال های حال حاضر جهان فوتبال نام برد که بیشتر با سیو های خودشون چشم مخاطب رو نوازش میدن. همونطور که گفتیم، مثال های بازنشسته و قدیمی از این سبک بسیار زیادن. از یاشین، بنکس، سیمن و شیلتون تا کاسیاس، بوفون و فن درسار.

• سوئیپر کیپر

یک سوئیپر کیپر با جلو اومدن سعی داره برابر بازیکن هجومی تیم حریف که تونسته از خط آفساید عبور کنه، در موقعیت تک به تک قرار بگیره که این موضوع هرچند بیان ساده‌ای داره ولی نیاز به دل و جرعت خاصی هم داره. در گذشته گلرهای زیادی نبودن که این اجازه رو به خودشون بدن اما حذف شدن پست سوئیپر در خط دفاع اثر گذاری بسیار بالایی داشت. مثال بارز این موضوع فابین بارتز است که در مارسی به قهرمانی چمپیونزلیگ رسید و اثر گذاری بسیار بالایی در این موفقیت داشت ولی مهم ترین ضعفش خروج‌هاش و قرار گیری در موقعیت های تک به تک بود که ریموند گوتالس (سرمربی وقت مارسی) در دیدار فینال با میلان، باسیل بولی را در فضای پشت سر مدافعان تیم خودش قرار داد تا از ضدحملات احتمالی میلان که توسط ون باستن و ماسارو پایه ریزی میشد، جلوگیری کنه.

در ادامه فوتبال با حذف کردن پست سوئیپر در خط دفاع، این یک آپشن برای گلرها محسوب شد. هرچند در سالهای اخیر هم مشاهده شده که برخی تیم ها با استفاده از لیبرو، کار مرد درون دروازه تیمشون رو کمتر کردن.

اولین دروازه‌بانی که به خودش این شجاعت رو داد تا از محوطه خودش پا فراتر بذاره، بروژ گروبلار، دروازه‌بان اهل زیمباوه‌ تیم لیورپول (اولین گلرآفریقایی قهرمان لیگ قهرمانان اروپا) بود. رنه هیگوئیتا با رفتار های عجیب و غیر منتظره‌ای که درون دروازه کلمبیا داشت هم نقش غیرقابل انکاری در شناختن این نقش داشت ولی در ادامه با درخشش مانوئل نویر میشه گفت از سوئیپر کیپر در فوتبال مدرن رونمایی شد و درکنار پیتراشمایکل، دو مثال بزرگ برای این سبک شدند.

از این مدل دروازه‌بان در فوتبال اسپانیا و هلند استقبال بیشتری میشه که ریشه در تاکتیک و سبک فوتبال ابداع شده توسط رینوس میشل و کرویف داره. در کل جدای توانایی فنی، خونسردی و اعتماد به نفس تاثیر زیادی بر رشد ویژگی فنی سوئیپر کیپر داره.

دروازه بان کسیه که همیشه محکوم به تماشای بازی از دورترین نقطه زمینه و تو حساس ترین لحظه ها، تنها مونس هوادارها میشه؛ اغلب شماره یک میپوشه؛ شاید برای اینکه در صورت باخت اولین نفر تو صف متهم هاست. شاید کمترین امیدگل رو بین یازده بازیکن یک تیم، نگهبان دروازه تیم داشته باشه ولی کوچیک ترین لغزش برای پاک شدن تمامی خاطرات خوش و ننگ ابدی کافیه!